Terugblik Dodenherdenking

Ook dit jaar was er een herdenkingsplechtigheid bij het monument der Gevallen Verzetslieden aan de Vroenhof in Eijsden. O.a. burgemeester Alain Krijnen hield hier een toespraak. 

Toespraak burgemeester Alain Krijnen 

Dames en heren, jongens en meisjes,

Het is 1940.

Aan de Diepstraat 55 in Eijsden wonen Alexander Markx en zijn vrouw Bertha. Ze zijn 66 jaar.

Ze hebben twee volwassen kinderen: Louis is boekhouder, en Cato verpleegster. Eijsdenaren, en joods. Tijdens de bezetting worden zij steeds meer uitgesloten uit de samenleving. Doelbewust en systematisch. Ze mogen steeds minder ‘mens’ zijn.

De uitsluiting begint met registratie. Dan gaan scholen, bioscopen en winkels voor hen dicht.

Een gele ster. En dan verhuizen. Alexander en Bertha komen terecht in de Akerstraat in Maastricht. In dit huis, waar ook een ander joods gezin woont, stond een tafel met zes stoelen. Er was een klok, een spiegel en een fornuis. Vitrage en overgordijnen, linoleum op de vloer.

We weten dat precies, omdat de bezetter telkens een lijst maakte van de spullen die achterbleven als er een joods gezin werd gedeporteerd.

Het is 1943.

Alexander en Bertha, dan 69 jaar oud, worden opgepakt en via Vught en Westerbork weggevoerd naar Sobibor. Hier worden, alleen al uit Nederland, meer dan 34.000 mensenlevens vernietigd. Alexander en Bertha worden vermoord.

En hun kinderen? Louis sterft in een dwangarbeiderskamp. En in november ‘43, 10 maanden voor de Amerikanen hier aankomen, wordt ook Cato, 29 jaar, in Auschwitz gedood.   

Alexander, Bertha, Louis en Cato. Vier mensen uit Eijsden, mensen zoals wij.

Vier van de miljoenen levens die tijdens de Holocaust werden vernietigd. De gesloten joodse begraafplaats hier in Eijsden, getuigt in stilte van wat ooit de joodse gemeenschap in onze omgeving was.

Nog altijd werken de gruwelen van toen door: in de levens van achterblijvers, en in de manier waarop wij naar de wereld kijken. Dát nooit meer, zeggen we al bijna tachtig jaar. 

Het is 2024.

Er zijn nog steeds oorlogen en conflicten die onnoemelijk leed veroorzaken. In Gaza en het Midden-Oosten, in Oekraïne en elders in de wereld. Wat dáár gebeurt, maakt híer herinneringen los. Het vergroot ons gevoel van onveiligheid. Het voelt onmachtig.

Toch mogen we onze gevoelens van onmacht niet de kans geven.

Het is van groot belang dat wij het conflict dáár niet transporteren naar onze samenleving híer. Dat we ons niet laten meeslepen in denken over ‘wij’ en ‘zij’.

Daar hebben wij allemaal, in het hier en nu, een rol in: ouders, grootouders, kinderen.

We kunnen - ieder van ons - ons best doen om in plaats van religie of afkomst, eerst een mens als mens te zien. Door in plaats van te praten óver elkaar, te praten mét elkaar.

Door elkaar veiligheid te bieden - hier, in onze gemeenschap, waar het kán.

Ook de overheid heeft hier een taak en verantwoordelijkheid: om te zorgen dat iedere inwoner, oud en jong, zich in ons land veilig kan en mag voelen. Door de ogen niet te sluiten – zoals tijdens de bezetting té vaak gebeurde, ook al was dat soms onder grote druk.

Het is in onze democratische rechtstaat aan de overheid om te waken voor de grondrechten van al haar inwoners. Om een sterk en weerbaar schild te vormen, waarin onderdrukking geen kans kan krijgen. In onze samenleving is geen plaats voor discriminatie en uitsluiting van wie of welke groep dan ook. Niemand staat hier boven de wet, niemand heeft meer rechten dan een ander.

In zo’n land kunnen we samen leven.

Dit jaar voel ik mij in het bijzonder verbonden met de joodse gemeenschap. Het doet pijn dat schrijnende gebeurtenissen in de wereld van nu zo’n impact hebben in ons land, dat oude wonden worden opengehaald en tot gevoelens van onveiligheid leiden.

Wij dienen allen waakzaam te zijn. Waakzaam op een sluimerend antisemitisme in onze samenleving, dat wij slechts met z’n allen een halt kunnen toeroepen door hier ondubbelzinnig en onvoorwaardelijk afstand van te nemen.

Ik wijs hierbij ook op het grote belang van educatie en kennis van het verleden, in het bijzonder voor onze jeugd, maar zeker ook voor volwassenen. Want nog te vaak gaat er onjuiste informatie rond over de Tweede Wereldoorlog en in het bijzonder de joodse slachtoffers. Ik noem dit expliciet, omdat desinformatie de bijl aan de wortel van een vreedzame samenleving is.

Breng bijvoorbeeld eens een bezoek aan het onlangs geopende Nationaal Holocaust museum in Amsterdam, de stad waar veruit de meeste van de ruim 100.000 omgekomen Nederlandse joden woonden, een stad die daar nog steeds de littekens van draagt.

In het gedicht ‘Bericht aan de Levenden’ van de verzetsstrijder Van Randwijk zijn dit de laatste regels:

Wij staan tesaam voor het gericht voor goed of kwaad te kiezen, een volk dat voor tirannen zwicht, zal meer dan lijf en goed verliezen, dan dooft het licht.

Dames en heren, jongens en meisjes,

Over enkele maanden vieren wij in onze gemeente het begin van de bevrijding van heel Nederland, de nationale start van 80 jaar bevrijding, in aanwezigheid van onze Koning en Koningin. Maar vandaag herdenken we. Zijn we twee minuten stil. En proberen we woorden te geven aan het onvoorstelbare verdriet van toen.

Er zit een sprankje hoop in het herdenken, in het niet vergeten. Het helpt ons de mens te zien. Ieder mens.

Als u in de Diepstraat komt, sta dan een moment stil bij nummer 55. U vindt er de struikelsteentjes ter herinnering aan Alexander en Bertha, uw dorpsgenoten. Vergeet hen niet.

Laten we samen het licht brandende houden. Laten we samen blijven streven naar vrede in veiligheid, in ons eigen land en in de wereld. Laten we samen blijven bouwen aan een rechtvaardige en gelijkwaardige samenleving voor iedereen.